Galicyzmy, czyli zapożyczenia z języka francuskiego.

 

Wielki słownik wyrazów obcych z 2003 podaje, że w języku polskim znajduje się 5889 słów pochodzących z języka francuskiego, czyli galicyzmów.

Dla porównania:

Z łaciny pochodzi 5806,

z języka angielskiego 3593,

z języka niemieckiego 2978.

Jak widać, tych zapożyczeń w języku polskim jest tak dużo, że prawdopodobnie wszyscy co dzień ich używamy, nawet nie zdając sobie z tego sprawy. Główną przyczyną pojawienia się aż tylu galicyzmów w naszym języku są uwarunkowania historyczno-kulturowe. Intensywne kontakty miedzy Polska a Francją, poskutkowały z czasem, przyjęciem się wielu zapożyczeń.

Galicyzmy w języku polskim zaczęły się pojawiać już w XVI wieku za sprawą elekcji na tron Polski, króla francuskiego pochodzenia, czyli Henryka Walezego (we Francji Henri III). Jego panowanie na polskim tronie było krótkie i zakończyło się skandalem. Cóż francuskiemu królowi nie bardzo odpowiadała, przeznaczona mu rola i panowanie w „obcym, dalekim kraju”, gdzie nawet nie zna języka. Podobno, nawet potrafił całymi dniami zamykać się w swojej komnacie i symulować różne choroby, aby nie zajmować się swoimi królewskimi obowiązkami. W rezultacie po kilku miesiącach uciekł do Francji pod osłoną nocy... I tyle go widzieli. Tymczasem we Francji już czekał na niego, gotowy do objęcia, francuski tron. Cała historia zakończyła się wielkim skandalem, bo w Polsce nastąpiło, pierwsze prawdziwe bezkrólewie.

Potem XVII wiek przyniósł liczne kontakty Francji z Polską. Panowanie Ludwika XIV bezspornie doprowadziło do hegemonii Francji w Europie. Panujący na ten czas, słynny „Król Słońce” doprowadził Francję do takiej potęgi, jak nigdy dotąd i już nigdy potem nie było. W owym czasie wszystkie europejskie monarchie liczyły się z Francją.

Również liczne ważne mariaże przyczyniły się do popularyzacji języka francuskiego.:
Np. Mariaż Marii Leszczyńskiej i króla Ludwika XV Burbona, króla Władysława IV, a potem jego brata Jana Kazimierza z Ludwiką Marią Gonzagą, króla Jana III Sobieskiego z Marią Kazimierą de La Grange d’Arquien (Marysieńką). Mało znanym faktem, jest romans Napoleona Bonapartego z polską hrabiną Maria z Łączyńskich Walewska (zwaną Panią Walewską).

Jeśli chodzi o kontakty polsko-francuskie, to należy wspomnieć o takich wydarzeniach jak osiedlenie się w Nancy, dwukrotnego polskiego króla Stanisława Leszczyńskiego czy Wielka Emigracja Polaków po upadku powstania listopadowego. Należy też wymienić poetów Juliusza Słowackiego i Cypriana Norwida, którzy wyemigrowali do Francji, gdzie tworzyli i zmarli. Również Adam Mickiewicz osiedlił się w Paryżu na 20 lat, prowadził wykłady w katedrze literatury słowiańskiej Collège de France, tworzył i pracował jako publicysta, prowadził działalność w środowiskach patriotycznych i współpracował z innymi działaczami emigracyjnymi. Ze względu na swoją działalność w kręgach patriotycznych był uważany za jedna z najważniejszych postaci Wielkiej Emigracji. Słuchaczką wykładów Mickiewicza w Paryżu była francuska pisarka George Sand, przyjaciółka i kochanka Fryderyka Chopina.

Jest jeszcze jedna bardzo ważna postać, która łączy nasze kraje. Ze względu na swoją pracę, liczne osiągnięcia i przede wszystkim dwukrotną Nagrodę Nobla, trzeba wymienić Marię Skłodowską-Curie wraz z mężem. We Francji wiele uniwersytetów i placówek oświatowych oraz ulic, dla upamiętnienia jest nazwane ich imionami.

Fascynacja językiem francuskim narastała oczywiście stopniowo. XVIII wiek i okres oświecenia w Polsce przyniósł szczyt fascynacji kulturą francuską, językiem francuskim oraz najmocniejsze natężenie jego wpływów. Wszystkie monarchie chciały naśladować francuski styl i trendy idące z Francji. Pojawiły się liczne podróże szlachty i magnatów do Francji oraz kontakty, literatura francuska cieszyła się ogromną popularnością. Wraz z czasem również i język francuski się stał czymś elitarnym, brylował na salonach i dworach. Każda szanująca się księżniczka i książę, na każdym europejskim dworze oraz wszystkie bogate warstwy społeczne, musiały obowiązkowo uczyć się języka francuskiego.

Na dworach i w bogatych domach pojawiały się francuskie guwernantki oraz nauczyciele języka francuskiego. Dzieci z bogatych, szanowanych domów, często były wysyłane do Francji do elitarnych szkół francuskich w celu nauki języka Paryżan i zapoznania z tą modną, jak na ów czas, kulturą francuską.

Popularyzacja języka francuskiego i jego znaczenie na arenie międzynarodowej, znacznie się przyczyniło do „zakorzenienia się” galicyzmów między innymi w języku polskim. Nastąpiło przenikanie galicyzmów do języka mówionego, a potem i z czasem adaptacja w języku pisanym, gdyż indywidualny odbiorca nie zawsze znał oryginalną pisownię, więc słowa były odtwarzane na podstawie dźwięków.

Galicyzmy przenikały do naprawdę wielu dziedzin takich jak teatr, życie towarzyskie, kuchnia, moda, wojsko, wyposażenie domu, polityki czy nauki i techniki oraz wielu innych.
Mimo że w XX wieku język francuski wydaję się, stracił na znaczeniu, to w obecnych czasach znowu staje się coraz bardziej popularny.

Wśród słów pochodzących z języka francuskiego, są słowa i wyrażenia, które, zaadaptowały się, nie zmieniając swojej oryginalnej struktury. Są to słowa/wyrażenia, które prawie każdy dobrze zna.

Np.:

Atelier, bon ton, à propos, anchois, art déco, chapeau bas, croissant, camembert déjà vu, de volaille, exposé, faux-pas, femme fatale, grand prix, jury, menu, pardon, résumé, savoir-vivre, tournée, vis-à-vis, voilà, rendez-vous.

Większość francuskich słów zaadaptowała się w języku polskim pod względem fonetycznym, morfologicznym i fleksyjnym, poprzez naśladownictwo dźwięków oryginalnej wymowy. W celu ukazania, z jaką skalą tego zjawiska mamy do czynienia, zebrałam pewną ilość polskich słów i ich oryginalnych francuskich odpowiedników. Zobaczmy.

Język polski	Język francuski
Abażur adres afera afisz amant ambasador anons ankieta antresola awangarda asortyment	l'abat-jour l’adresse l’affaire l’affiche l’amant l'ambassadeur l’annonce l’enquête l’entresol l’avant-garde l’assortiment
bagaż bagietka bal bandaż basen barykada bazalt beret begonia bistro biuro biżuteria biust bohema butik bransoletka	le bagage la baguette le bal le bandage le bassin la barricade le basalte le béret le bégonia le bistro le bureau la bijouterie le buste la bohème la boutique le bracelet
cydr cyklista	le cidre le cycliste
dentysta dywizjon dyskoteka deser	le dentiste la division la discothèque le désert
ekierka ekran elita estrada etykieta fajans fotel festiwal finanse	la équerre le écran l’élite l’estrade l’étiquette la faïence le fauteuil le festival les finances
Garsoniera garderoba gilotyna galopować guwernantka	la garçonnière le garde-robe la guillotine galoper la gouvernante
hotel hamak hangar	l’hôtel l'hamac l'hangar
inżynier intryga	L'ingénieur l'intrigue
kapitalista kask kaszkiet komoda kompot	le capitaliste le casque la casquette la commode la compote
likier litr limuzyna lojalny	la liqueur le litre la limousine loyal
magnolia makijaż margaryna	le magnolia le maquillage la margarine
pasjonować się pasmanteria pasteryzować pensjonat portfel portmonetka	se passionner la passementerie pasteuriser la pension le portefeuille le porte-monnaie
republika repertuar rezonans rondo	la république le répertoire la résonance le rond-point, la ronde, le rondeau
sbotaż salon szaszetka sierżant szampan szantaż	le sabotage le salon le sachet le sergent a champagne le chantage
tabletka taboret tatuaż toaleta	la tablette le tabouret le tatouage la toilette
winegret witryna wizjer	la vinaigrette la vitrine le viseur
żabot żakiet żandarm żonkil żyrafa	le jabot la jaquette le gendarme la jonquille la girafe

Trzeba zaznaczyć, że język nie jest wartością stałą. W obrębie języka cały czas zachodzą zmiany, jedne słowa wychodzą z użycia, a na ich miejsce pojawiają się nowe.